उन्हाळ्यामध्ये जमीन नांगरण्याचे महत्त्व

Importance-of-plowing-land-in-summer

‘ग्रीष्म नांगरणे’ म्हणजे उन्हाळ्याच्या वेळी उतार ओलांडून शेताची नांगरणी करणे. नांगराच्या सहाय्याने खोल नांगरट करून जमिनीच्या कवच उघडण्याच्या प्राथमिक उद्देशाने आणि त्याचबरोबर त्याच्या सहाय्याने खाली जमिनीची उलथापालथ करणे. भेदळ सूर्य किरण उन्हाळ्याच्या खोल नांगरणीसाठी ( हंगामातील नांगरलेली जमीन ) पूर्व- मान्सूनच्या सरीसह ( मे दरम्यान) मातीचे प्रोफाइल पुनर्भरण करण्यासाठी. नैरूत्य मान्सून सुरू झाल्यावर लगेचच पेरणीस सोय करते. हंगामातील नांगरलेली जमीन जमिनीतील पाण्याचे प्रमाण वाढवते. तसेच कीटक आणि तणांचा प्रादुर्भाव कमी करते. नांगरणीची संख्या आणि खोली तणांच्या तीव्रतेवर अवलंबून असते.

भारतात परंपरेने खरीप किंवा रब्बी पिक घेतल्यानंतर उन्हाळा सुरु होण्यापूर्वी जमीन नांगरून तापू दिली जाते. या प्रक्रियेस शास्त्रीय भाषेत सॉईल सोलरायझेशन म्हणतात. पूर्वी बैल नांगराने तर आता ट्रॅक्टर किंवा बैल नांगराने एक ते दीड फुट खोल जमीन नांगरली जाते. उन्हाळ्यात ३५ सेल्सियस पेक्षा अधिक तापमान गेले की १५ सेमी खोलपर्यंत जमिनीचे तापमान वाढते. अशा मशागतीमुळे जमिनीतील बुरशी बऱ्याच प्रमाणात नष्ट होते शिवाय ज्या किडी सुप्त अवस्थेत किंवा कोषावस्थेत जातात त्या नष्ट होतात. जमीन तापल्याने जमिनीतील नत्राचे प्रमाण सहा पट वाढते.

शिवाय जमिनीची इलेक्ट्रीकल कंडक्टीविटी वाढते. तसेच जमिनीतील पोटॅश, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम यांची घनता वाढते. आपोआपच जमिनीची उत्पादकता वाढते. सूर्य प्रकाशाची गरज जशी प्राणी, वनस्पती, मानव यांना असते तशीच ती जमिनीला सुद्धा असते. पिकाच्या वाढीसाठी माती भुसभुशीत असणे आवश्यक असते, कारण त्याशिवाय मुळांची वाढ उत्तम होत नाही. पाऊस पडतो तो कडक जमिनीवरून पटकन वाहून जातो, ओल खोलपर्यंत जात नाही. नांगरलेल्या जमिनीत पाणी खोलवर जिरते, त्यामुळे जमिनीतील ओल टिकून राहते, त्याचा फायदा पिकांच्या वाढीसाठी होतो. जमीन ओली राहिल्याने सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन लवकर होते, त्यामुळे सूक्ष्म अन्नद्रव्ये पिकांना सहज उपलब्ध होतात.

उन्हाळ्यातील जमीन नांगरणीचे फायदे :-

पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा फायदा म्हणजे मातीचा कडकडलेला वरचा थर तोडल्यामुळे पाणी मुरण्याची क्षमता वाढते ज्यामुळे वातावरणात ओलावा संवर्धनात वाढ होते. परिणामी वनस्पतींच्या मुळांना कमी प्रयत्नाने अधिक ओलावा मिळेल. पर्यायी कोरडे व थंड झाल्यामुळे उन्हाळ्याच्या नांगरणीमुळे मातीची रचना सुधारते.

नांगरणीमुळे माती वायुवीजन सुधारते जे सूक्ष्मजीवांचे गुणाकार करण्यास मदत करते. सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करणे त्वरीत होते परिणामी वनस्पतींना पोषक तत्वांची उपलब्धता जास्त होते.

वायुवीजन वाढल्याने औषधी वनस्पती आणि कीटकनाशकांचे अवशेष आणि पूर्वीच्या पिके आणि तण यांच्या मुळांद्वारे उधळलेले हानिकारक अॅलोपॅथिक रसायने खराब होण्यास मदत होते जे वनस्पतींद्वारे जवळील इतरांच्या वाढीस प्रतिबंध करते.

पावसाचे पाणी शोषून घेण्याची क्षमता व पाण्यामध्ये मिसळलेल्या वातावरणातील नायट्रेट वाढवते आणि त्यामुळे मातीची सुपीकता वाढते.

उन्हाळ्याच्या हंगामात बरीच कीटक मातीच्या कवच खाली अडकतात. उन्हाळ्यात माती उलथून टाकल्यामुळे उन्हाच्या तीव्र किरणांनी मातीमध्ये प्रवेश केला आणि मातीमुळे उद्भवलेल्या किडी आणि कीटकांच्या अंडी, अळ्या यांचा नाश होतो, त्यानंतरच्या पिकावरील कीटकांचा धोका कमी होतो. परिणामी कीटकनाशके घेण्यावर शेतकऱ्यांचा खर्च कमी होतो.

उन्हाळ्यामध्ये जमीन नांगरण्याचे महत्त्व

उन्हाळ्याच्या उष्णतेच्या प्रदर्शनामुळे बरेच हानिकारक जीवाणू आणि बुरशीजन्य सूक्ष्मजंतू मरतात. उन्हाळ्याच्या नांगरणीमुळे झाडांचा रोग रोखल्यामुळे बुरशीनाशके व कीटकनाशके खरेदी करण्यात शेतकऱ्यांना दिलासा मिळतो.

वनस्पती परजीवी नेमाटोड सूक्ष्म जीव असतात, सर्वव्यापी निसर्ग, जे मातीच्या आत लपलेले असतात आणि त्यानंतरच्या पिकांवर इतके हल्ला करतात की एकूण पीक अपयशी होण्याची शक्यता असते. नेमाटोड्स नियंत्रित करण्यासाठी उन्हाळी नांगरणी आणि पीक फेरपालट करणे ही महत्वाची पध्दत आहे. नेमाटोड नियंत्रणासाठी नेमाटाइड्सचा वापर त्यांच्या निषिद्ध खर्चामुळे फारच दुर्मिळ आहे तर उन्हाळ्याच्या नांगरणीमुळे निसर्गाची मोफत भेट दिली जाते.

खोल नांगरणे आणि तण उपटून टाकणे. परिणामी तणांच्या मुळांवर आणि देठावर परिणाम होतो आणि ते मरतात. परिणामी, तणनियंत्रण आणि तणनाशकांचा कमी वापर हा उन्हाळ्याच्या नांगरणीचा एक मुख्य फायदा आहे, परिणामी पिकांच्या आणि तणांच्या दरम्यान वनस्पतींच्या पोषक तत्वांमधील स्पर्धा कमी होते, तेथे उत्पादकता वाढते.

उतार ओलांडून शेताची नांगरणी करणे, मातीच्या उताराची सातत्य मोडते आणि तेथे पाण्याची वाहण्याची क्षमता कमी करते.

उन्हाळ्यातील जमीन नांगरणीचे फायदे :-

पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा फायदा म्हणजे मातीचा कडकडलेला वरचा

*विलास दामोधर सातपुते, सहाय्यक प्राध्यापक, मृद विज्ञान आणि रसायन शास्त्र विभाग.

*नितीन बबनराव मेहेत्रे, प्राचार्य समर्थ कृषी महाविद्यालय देऊळगाव राजा.

*नारायण किसन बोडखे, सहाय्यक प्राध्यापक, कृषी अर्थ शास्त्र विभाग.

समर्थ कृषी महाविद्यालय देऊळगाव राजा, जि. बुलडाणा, ४४३२०४

*शेतकऱ्यांच्या माहितीस्तव साप्ताहिक कृषकोन्नती वरून साभार.

मागेल त्याला विहीर योजना

शेतीला एक फायदेशीर व भरवशाचा जोडधंदा: शेतमाल प्रक्रिया उद्योग

सुबाभूळ लागवड आणि तिचे फायदे

औषधी वनस्पती